بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی نظام مالیاتی

Transcript

1 فصلنامه نظریههای کاربردی اقتصاد/ سال دوم/ شماره 0/ تابستان 0292/ صفحات بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی نظام مالیاتی * حمید سپهردوست دانشیار اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا همدان hamidbasu1340@gmail.com فهیمه رجبی دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا همدان fahimerajabi0@gmail.com مهسا باروتی دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا همدان mahsabarouty@gmail.com چکیده بر اساس دیدگاه اقتصاددانان نهادگرا ضعف ساختار و عملکرد نهادها یکی از دالیل توسعه نیافتگی است. هدف این پژوهش بررسی کانالهای اثرگذاری حکمرانی خوب در کنار سایر متغیرهای کالن بر عملکرد درآمدی نظام مالیاتی ایران و کشورهای منتخب سند چشمانداز 02 ساله جمهوری اسالمی ایران با استفاده از روش گشتاورهای تعمیم یافته )GMM( طی سالهای است. برای این منظور از آمار و اطالعات مولفههای سهگانه و شاخصهای ششگانه حکمرانی خوب و درآمدهای مالیا یت در کنار متغیرهای کالن اقتصادی که توسط سازمان توسعه جهانی و همچنین بانک جهانی ارائه میشود استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که متوسط شاخص کل حکمرانی خوب با 02/20 ضریب درآمدهای مالیاتی را تحت تاثیر قرار میدهد. در ارتباط با کانالهای اثرگذاری نیز مشخص گردید که مولفه اول شامل شاخص شفافیت )پاسخگویی( و ثبات سیاسی با ضریب 9/00 مولفه دوم شامل شاخص اثربخشی دولت و کیفیت مقررات با ضریب 8/23 و همچنین مولفه سوم شامل شاخص تأمین قضایی و کنترل فساد با ضریب 02/20 اثری مثبت و معنیدار بر درآمد مالیاتی ایران و کشورهای منتخب دارند. واژههای کلیدی: حکمرانی خوب مالیات کشورهای سند چشم انداز ایران. طبقه بندی JEL تاریخ دریافت: 92/22/01 H11, H21, H50 : تاریخ پذیرش 92/20/03 * نویسنده مسئول مکاتبات

2 بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی مقدمه مالیات به عنوان مهمترین منبع درآمدی دولت نقش ویژهای در تامین مالی بخش عمومی ایفاء میکند. اقتصاد سالم اقتصادی است که بیشتر هزینههای عمرانی و جاری دولت از طریق مالیات تامین شود. اما در برخی از کشورها از جمله ایران به دلیل دسترسی به منابع مالی جایگزین مانند نفت آنچنان که شایسته است به درآمدهای مالیاتی به عنوان درآمد پایدار و به خصوص الزمه اجرای سیاستهای منطبق با اقتصاد مقاومتی توجه نمیشود. تجربیات گذشته کشورها نشاندهنده این موضوع است که تکیه بر درآمدهای غیر مالیاتی زیانبخش و ناپایدار است و اتکاء به درآمدهای مالیاتی یکی از مناسبترین روشهای تامین درآمد برای دولت محسوب میشود. بنابراین اجرای صحیح سیاستهای مالیاتی را میتوان وسیلهای برای افزایش پویایی اقتصادی و حرکت به سمت توسعه تلقی کرد. در عین حال اجرای ناصحیح سیاستهای مالیاتی موجب ضعف بخشهای مختلف اقتصادی و عدم تامین منابع مالی دولت از این روش و کند شدن حرکت توسعه اقتصادی و اجتماعی میشود )شیرخانی 22(. 0280: در همین رابطه به دلیل اهمیت مالیات به عنوان یک منبع اصلی درآمدی از اهداف مهم اقتصادی برنامههای توسعه و سند چشمانداز کاهش اتکا به درآمدهای نفتی و درآمدهای حاصل از آن است. زیرا قیمت نفت که در عمده موارد تحت تاثیر بازارهای جهانی است به هنگام وقوع یک بحران در جهان یا تحریم قیمت و به دنبال آن درآمد حاصل از فروش نفت به شدت کاهش یافته و اقتصاد کشور با مشکالت جدی مواجه میشود. بنابراین افزایش سهم درآمدهای مالیاتی در بودجه دولت بهترین شیوه برای کاهش اتکا به درآمدهای نفتی است و یک منبع پایدار و درونزای ملی را فراروی دولت قرار میدهد. در ارتباط با مقوله مالیات وجود انگیزه پرداخت اهمیت بسزایی دارد و زمانی تمایل به پرداخت مالیات توسط افراد افزایش مییابد که اعتماد به دولت بیشتر شده و بدانند که مالیات پرداخت شده به دولت به بهترین صورت برای ارتقای سطح خدمات اساسی و سرمایهگذاری عمومی صرف میشود. در این راستا حکمرانی خوب به عنوان یک عامل نهادی موثر بر اعتماد افراد به دولت میتواند بر روی کسب درآمدهای مالیاتی اثر گذار باشد. الزم به اشاره است که در حکمرانی خوب بین سه رکن اصلی دولت جامعه مدنی و بخش خصوصی ارتباط نزدیکی وجود دارد و این امر سبب میشود که از امور عمومی به شکل بهینهتری بهرهبرداری شود زیرا مسئولیت اداره عمومی بین سه نهاد تقسیم شده

3 020 فصلنامه نظریههای کاربردی اقتصاد/ سال دوم/ شماره 0/ تابستان 0292 و هر سه بخش مذکور در تعامل با یکدیگر قرار دارند به گونهای که ضعف و قدرت بیش از حد یکی از آنها تعادل اجتماعی را بر هم خواهد زد )کمیجانی و سالطین 2(. 0289: پیشرفت اقتصادی کشورهای توسعهیافته این ایده را تقویت میکند که برقراری تفکر حکمرانی خوب مجموعهای از نهادها را در جامعه ایجاد خواهد کرد که این نهادها خود تضمین کنندهی رشد مستمر و دستیابی به توسعه پایدار خواهند بود و گسترش پایههای مالیاتی و افزایش درآمد مالیاتی را به دنبال خواهند داشت. لذا توانمند سازی دولت و بهبود حکمرانی خوب قابلیت استفاده از تمامی تواناییها و استعدادهای جامعه را فراهم خواهد آورد و دولت و بازار را چنان مقابل هم قرار میدهد که مکمل هم باشند )رنانی 22(. 0231: هدف از این پژوهش بررسی تاثیر حکمرانی و کاناله یا اثرگذاری آن در کنار سایر متغیرهای کالن اقتصادی بر عملکرد درآمدی نظام مالیاتی ایران و کشورهای منتخب سند چشمانداز طی سالهای و پاسخگویی به این پرسش اصلی تحقیق است که چگونه مولفههای حکمرانی خوب یا همان کانالهای اثرگذاری درآمد مالیاتی را در بین کشورهای مورد بررسی به صورت معنیداری متأثر میسازند از دالیل مهم برای انتخاب کشورهای سند چشم انداز تشابه و نزدیکی ساختار اقتصادی این کشورها با ایران و اهمیت الگوی رشد این کشورها برای هدفگذاری برنامه توسعه کشور طی سالهای برنامهای است. البته در بین کشورهای منتخب سند چشم انداز نیز معیار وجود دادههای اطالعاتی مورد نیاز پژوهش مد نظر قرار گرفت. بهطوری که بر اساس وجود اطالعات و دادههای اقتصادی مورد استفاده و همچنین قابل قبول در پایگاههای اطالعاتی از قبیل بانک جهانی 00 کشور از میان کشورهای عضو سند چشم انداز انتخاب و به همراه کشور ایران مورد بررسی قرار گرفتند. در ادامه مبانی نظری پیشینه مطالعاتی روش تحقیق تخمین الگو و در نهایت نتیجهگیری و پیشنهادهای تحقیق ارائه میشود. 2- مبانی نظری تحقیق با بروز بحرانهای مالی و رکود مزمن در اقتصاد جهانی مطالعه و بررسیهای مرتبط با تخمین ظرفیت مالیاتی از اوایل دهه 0992 از سر گرفته شد. در دهه 0992 بر اساس 0 یا توانمندسازی دولت در کانون اصل ضرورت هدایت سیاست بهبود حکمرانی خوب توصیههای سیاستگذاری سازمانهای بینالمللی از جمله سازمان ملل متحد بانک 1 Good Governance

4 بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی... )IMF( 0 قرار گرفت. در این چارچوب مساله ابعاد دولت جهانی و صندوق بینالمللی پول یا کوچکسازی دولت نقش محوری خود را به توانمندسازی دولت داده است و حکمرانی خوب به عنوان یکی از مهمترین عوامل تعیینکننده رشد و توسعه اقتصادی مطرح گردیده است )میدری و خیرخواهان : (. مشکالت مرتبط با درآمدهای مالیاتی در کشورهای درحال توسعه که با مشکالت نهادی از جمله کیفیت پایین نهادی )حکمرانی( مواجه هستند بیشتر قابل مشاهده است. در حالیکه تقویت ویژگی پاسخگویی و اثربخشی دولت به موجب بهبود نهادها )حکمرانی( تمایل افراد را به پرداخت مالیات افزایش می- دهد زیرا حکمرانی خوب سیستم مالیاتی خوب را به دنبال دارد. سه عنصر اصلی برای به وجود آمدن سیستم مالیاتی وجود دارد که شامل مشروعیت دولت تمایل مالیات- دهندگان به پرداخت مالیات و کارایی دولت است. اعتمادی که در راستای ارتقای کیفیت حکمرانی در افراد جامعه پدیدار میشود موجب وصول به موقع درآمدهای مالیا یت دولت میگردد و این امر به تقویت ساختار اقتصادی منجر خواهد شد )اعجاز و احمد 0202: 0.)202 در متون اقتصادی زیرساختهای اجتماعی به سه گروه عمده تقسیم میشود. گروه اول شامل نحوه تخصیص مخارج دولت بین طرحهای سرمایهگذاری و سایر مخارجی است که به طور مستقیم تخصیص منابع بین سرمایهگذاری و مصرف را تحت تأثیر قرار میدهد و به سیاستهای اقتصادی دولت مربوط میشود. گروه دوم نهادها و سیاستهایی است که محیط اجتماعی مناسبی به وجود میآورد تا تصمیمگیری خصوصی در داخل این محیط انجام گیرد. برای مثال اگر جرم و جنایت کنترل نشود یا احتمال حمله داخلی و خارجی وجود داشته باشد پاداش سرمایهگذاری برای بخش خصوصی و فعالیتهای نوآورانه جهت افزایش تولید به شدت کاهش مییابد. همچنین اگر به اجرای قراردادها احترام گذاشته نشود یا تفسیر دادگاهها از ضمانت اجرای قراردادها غیرقابل پیشبینی باشد طرحهای سرمایهگذاری بلندمدت جذابیت کمتری پیدا میکنند. به همین ترتیب انتظار میرود هنگامی که دولت مبادالت و فعالیت اقتصادی را در جامعه مجاز و آزاد میشمارد قدرت انحصاری را محدود میکند. گروه سوم نیز شامل آن سری از نهادها و سیاستهایی است که فعالیتهای رانتجویانه به وسیله خود دولت را نظارت و کنترل میکند )رومر 0282:.)20 1 International Monetary Fund 2 Ajaz and Ahmad

5 023 فصلنامه نظریههای کاربردی اقتصاد/ سال دوم/ شماره 0/ تابستان 0292 ضعف نهادی کشورهای درحالتوسعه موجب شده است که دولتها نتوانند از میزان بالقوه ظرفیت مالیاتی برای تامین مالی خود استفاده کنند و با توجه به بروز مشکالت حاکمیتی دولتها زمانی میتوانند مالیاتها را به اندازه دلخواه جمعآوری نمایند که محیط نهادی در راستای ایجاد انگیزه بیشتر پرداختکنندگان مالیاتی شکل گرفته باشد )تانزی 0 00(. 0983: طی چند دهه اخیر بروز نارساییها در سه گروه مشکالت فرهنگی مشکالت قوانین مالیاتی و مشکالت اجرایی در نظام مالیاتی کشورها باعث شده تا به نهادهای دخیل در تسهیل وصول درآمدهای مالیاتی توجه ویژهای شود )راداو 03(. 0220: 0 در رویکرد جدید نقش متغیرهای نهادی و ساختاری برجسته میشود بهطوریکه از عوامل تاثیرگذار بر درآمدهای مالیاتی از جمله درآمد ملی سرانه سهم بخشهای مختلف در اقتصاد تورم و دیگر عوامل به عنوان متغیرهای سنتی طرف عرضه درآمد مالیاتی و از شاخصهای سیاسی و برخی متغیرهای نهادی به عنوان متغیر طرف تقاضا یاد میشود. )0228: 2 10( با این پیش فرض به تصریح متغیرهای طرف برای مثال بیرد و همکاران تقاضا میپردازند که مودیان دریابند خواستهه یا مالیا یت آنان به نحو مناسبی در صورتی با تمایل مالیات را پرداخت مینمایند که در نهادهای سیاسی منعکس میشود دولت در ازای مالیات دریافتی از شهروندان در مقابل آنها پاسخگو است منابع مالی بهدست آمده از مالیات به بهترین نحو برای ارتقای رفاه جامعه به کار گرفته میشود و افراد جامعه از :0223( 2 خدمات عمومی بهتری برخوردار میگردند. در یک رویکرد نظری دیگر گوپتا 9( بیان میدارد که بروز هرگونه بیاعتمادی افراد به دولت و عدم ثبات سیاسی جامعه موجبات کاهش بهرهوری نظام مالیاتی و افزایش هزینه در وصول مالیاتها را فراهم آورده و وصول درآمد مالیاتی را با مشکل مواجه میسازد. )CGG( 0 در سال 0990 حکمرانی خوب بر اساس گزارش کمیسیون حکمرانی جهانی مجموعهای از روشهای فردی و نهادی و عمومی و خصوصی است که امور مشترک مردم را اداره کرده و توسط فرایندی پیوسته منافع متضاد یا متنوع را همساز و اقدام همکاری- جویانه اتخاذ میگردد. در این گزارش آمده است که حکمرانی خوب شامل نهادهای رسمی و نظامهایی است که برای تضمین رعایت قانون قدرت پیدا کردهاند همچنین 1 Tanzi 2 Radaev 3 Bird et al. 4 Gupta 5 Commission in Global Governance

6 بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی... قرارهای غیررسمی که مردم و نهادها بر سر آن توافق نمودهاند یا درک میکنند به نفع )ADB( 0 حکمرانی خوب روشی است که توسط آنهاست. در دیدگاه بانک توسعه آسیایی دولت در مدیریت منابع اجتماعی و اقتصادی برای توسعه به کار میرود. همچنین از نظر )UNDP( 0 حکمرانی خوب عبارت است از اعمال قدرت برنامه توسعه سازمان ملل اقتصادی سیاسی و اداری برای مدیریت عمومی کشور و شامل سازوکارها فرایندها و نهادهایی که شهروندان و گروهها از طریق آن منافع خود را به روشنی بیان کرده حقوق قانونی خود را اعمال تعهدات خود را برآورده و تفاوتهایشان را میانجیگری میکنند. از نظر برنامه توسعه سازمان ملل پیامد حکمرانی خوب توسعهای است که اولویت را به فقر میدهد موجب پیشرفت زنان میگردد محیط زیست محافظت میگردد فرصتهای الزم برای اشتغال و دیگر وسایل معاش خلق میشود )کمیجانی و سالطین 3(. 0289: )OECD( 2 حکمرانی خوب را استفاده از اقتدار سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه سیاسی و اعمال کنترل برای مدیریت منابع جامعه به منظور توسعه اقتصادی و اجتماعی تعریف میکند و بر ویژگیهایی همچون شفافیت )پاسخگویی( اثربخشی دولت کارایی چارچوب قانونی مشخص و مسئولیتپذیری در تمام سطوح به عنوان شاخصهای )DAC( 2 از تساوی در برابر قانون حکمرانی خوب تأکید دارد. کمیته توسعه و همکاری تقویت مدیریت بخش دولتی شفافیت )پاسخگویی( مدیریت هزینههای جاری و مبارزه با فساد به عنوان اصول حکمرانی یاد کرده و اعالن مینماید که حکمرانی خوب نیازمند رویکردی گسترده نسبت به مشارکت طیف وسیعی از گروهها شامل دولت جامعه مدنی و بخش خصوصی به صورت شفاف و پاسخگویانه است )مقیمی. اعالیی اردکانی 0292:.)031 )0999( 0 حکمرانی سه تن از محققان بانک جهانی به نام کافمن کری و زویدو لوباتن خوب را به چگونگی رفتار نهادها و آداب و رسوم رسمی و غیررسمی نسبت میدهند که نشانگر ظرفیت و توانایی دولت در اداره کارآمد منابع احترام به شهروندان و نهادهایی است که تعامالت اجتماعی و اقتصادی میان آنها را حکمفرما میباشد. بنابراین شش شاخص حکمرانی خوب عبارتند از شفافیت )پاسخگویی( و ثبات سیاسی بدون حضور 1 Asian Development Bank 2 United Nations Development Programme 3 Organisation for Economic Co-operation and Development 4 Development Assistance Committee 5 Kufmann, Kraay, Pablo.Zoido.Lobaton

7 029 فصلنامه نظریههای کاربردی اقتصاد/ سال دوم/ شماره 0/ تابستان 0292 خشونت اثربخشی دولت در انجام وظایف محول شده و کیفیت تنظیمگری مقررات و سرانجام تأمین قضایی و کنترل فساد در چارچوبهای قانونی )شاهآبادی سپهردوست و جامهبزرگی 90(. 0290: بانک جهانی حکمرانی خوب را براساس شش شاخص تعریف میکند که عبارتند از: ب- الف- شاخص حق اظهار نظر و پاسخگویی بدین مفهوم که مردم بتوانند دولت را در برابر آنچه که بر مردم تاثیر میگذارد مورد سوال و بازخواست قرار دهند شاخص ثبات سیاسی وعدم خشونت برای اندازهگیری میزان ثبات رژیم حاکم و رهبران آن درجه احتمال تداوم حیات موثر دولت و تداوم سیاستهای جاری در صورت مرگ و میر یا تغییر رهبران و دولتمردان فعلی شاخص کارائی و ج- اثربخشی دولت برای سنجش وظایف انجام در دولت کارآمدی محوله که شامل مقوالت ذهنی همچون کیفیت تهیه و تدارک خدمات عمومی یا کیفیت نظام اداری صالحیت و شایستگی کارگزاران و استقالل خدمات همگانی از فشارهای سیاسی د- شاخص تنظیم مقررات با تمرکز بر روی سیاستهای ناسازگار با بازار شامل سیاست- هایی نظیر کنترل قیمتها عدم نظارت کافی بر سیستم بانکی و همچنین هزینه وضع قوانین برای محدودیت بیش از اندازه تجارت خارجی ه- شاخص حاکمیت قانون برای نشان دادن میزان احترام عملی دولت مردان و شهروندان یک کشور برای نهادهایی که با هدف وضع و اجرای قانون و حل اختالف ایجاد شدهاند و- شاخص کنترل فساد برای شناسایی هرگونه سوء استفاده از قدرت و امکانات عمومی در جهت منافع شخصی )کمیجانی و سالطین 1(. 0283: 3- پیشینه تحقیق در بین مطالعات داخلی کمیجانی و سالطین )0289( به بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر رشد اقتصادی درگروه کشورهای منتخب OPEC( و )OECD با استفاده از روش دادههای تلفیقی در دوره پرداخته و به این نتیجه رسیدند که ارتباط مثبت و معنیدار میان شاخص کیفیت حکمرانی و رشد اقتصادی در هر دو گروه وجود دارد. رضایی )0289( در پژوهش خود به بررسی اثر فساد مالی بر درآمدهای مالیاتی دولت در 03 کشور درحال توسعه در دوره و با استفاده از تکنیک دادههای تابلویی

8 بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی... پرداخت. نتایج نشان داد که بین شاخص درک فساد وکنترل فساد با نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی رابطه مثبت و معنیدار وجود دارد. بشیری و شقاقی شهری )0292( به بررسی ارتباط حکمرانی خوب و فساد و رشد اقتصادی پرداخته و نتیجه گرفتند که ارتباط معنیدار و مستقیمی بین اجزای شاخص حکمرانی خوب با رشد اقتصادی در کشورهای منطقه وجود دارد. کریمی پتانالر و بابازاده )0292( به بررسی اثر فساد مالی بر درآمد مالیاتی و مخارج دولت در 20 کشور منتخب در حال توسعه پرداخته و نشان دادند که به دنبال افزایش فساد مالی سهم نسبی درآمدهای مالیاتی در تولید ناخالص داخلی کاهش مییابد. سحابی اعتصامی و امینپور )0290( به بررسی اثر حکمرانی خوب و اندازه دولت بر توسعه مالی در کشورهای منتخب با استفاده از دادههای آماری 31 کشور در حال توسعه و توسعه یافته برای دوره زمانی پرداخته و به این نتیجه رسیدند که اندازه دولت اثر منفی و حکمرانی خوب اثر مثبت بر توسعه بخش مالی کشورهای مورد مطالعه دارند. نظری و فدایی )0290( به آسیب شناسی نظام مالیاتی ایران در چارچوب ارکان سهگانه آن )قوانین و مقررات مالیاتی دستگاه یا اجرایی سازمان مالیاتی( مؤدیان و مالیاتستان نتیجه این به و پرداختند رسیدند که پیچیدگی و عدم جامعیت وجود معافیتهای گسترده و در عین حال ناکارامد و ضعف در ضمانتهای اجرایی از مشکالت موجود در حوزه قوانین و مقررات مالیاتی میباشند. سالطین و اسالمبولچی یوسفیزاده فرد )0292( اثر کیفیت حکمرانی بر خوب درآمدهای مالیاتی درگروه کشورهای منتخب با استفاده از دادههای تلفیقی و طی دوره زمانی را بررسی نمودند. نتایج حاصل از برآورد الگو به روش اثرات ثابت نشان داد که کیفیت حکمرانی خوب اثر مثبت و معنیدار بر نسبت درآمدهای مالیاتی به GDP در گروه کشورهای منتخب درآمد متوسط دارد. همچنین صمدی و عیدیزاده )0292( به طراحی الگویی پویا برای نظام مالیاتی ایران بر اساس رهیافت پویایی شناسی سیستم پرداختند و به این نتیجه رسیدند که با ادامه روند کنونی وضعیت تالش مالیاتی و فرار مالیاتی در اقتصاد ایران از جایگاه مناسبی برخوردار نخواهد بود. )0998( 0 با استفاده از داده های تابلویی و اطالعات آماری در بین مطالعات خارجی گورا 29 کشور آفریقایی طی سال های به بررسی آثار سیاستهای اقتصادی و 1 Guhra

9 000 فصلنامه نظریههای کاربردی اقتصاد/ سال دوم/ شماره 0/ تابستان 0292 فساد بر سهم مالیات در تولید ناخالص داخلی پرداخت. نتایج این پژوهش نشان داد که سهم نسبی درآمدهای مالیاتی دولت در تولید ناخالص داخلی در پی اصالح ساختار سیاسی و کاهش فساد کاهش تورم و افزایش درجه باز بودن اقتصاد به صور معنیداری )0222( 0 با استفاده از تکنیک دادههای تابلویی و اطالعات افزایش مییابد. تانزی و داودی و آمار 92 کشور توسعه یافته و در حال توسعه طی سال های به بررسی اثر فساد بر رشد اقتصادی و مالیه عمومی پرداخته و به این نتیجه رسیدند که مقوله فساد تاثیر منفی و معنیدار بر کل درآمدهای مالیاتی به جای میگذارد. )0223( به بررسی عوامل تعیینکننده درآمد مالیاتی در کشورهای درحالتوسعه گوپتا 0 با گروههای درآمدی مختلف )02 کشور با درآمد پایین 21 کشور با درآمد متوسط و 22 کشور با درآمد باال( طی دوره زمانی پرداخت. نتایج نشان داد که درآمد سرانه تاثیر مثبتی بر درآمد مالیاتی کشورهای با درآمد باال دارد اما این اثر در کشورهای با درآمد پایین و متوسط ضعیفتر است و متغیر درجه باز بودن تجاری اثر مثبتی بر )0223( 2 با درآمد مالیاتی کشورهای با درآمد پایین و متوسط دارد. ایمام و جیکوبز استفاده از روش دادههای تابلویی به بررسی اثر فساد بر درآمدهای مالیاتی دولت در 00 کشور خاورمیانه طی سالهای ) ( به کمک شاخص فساد موسسه راهنمای )ICRG( 2 پرداختند و نتایج بیانگر آن است که مالیات بر درآمد اشخاص ریسک بینالملل و مالیات بر مشاغل آزاد نسبت به سایر مالیاتها بیشتر تحت تاثیر فساد قرار میگیرند. )0202( 0 اثر متغیرهای نهادی و ساختاری )فساد و حکمرانی( بر روی اعجاز و احمد درآمدهای مالیاتی 00 کشور در حال توسعه را طی دوره زمانی مورد مطالعه قرار دادند. نتایج بررسی بیانگر وجود اثر مثبت و معنیدار متغیرهای حکمرانی خوب درآمد سرانه اندازه بخش صنعت و باز بودن تجارت و اثر منفی فساد تورم و اندازه )0200( 1 عملکرد مالیاتی 02 کشور با بخش کشاورزی بر درآمدهای مالیاتی است. قانی درآمد متوسط را طی دوره زمانی مورد بررسی قرار داد. نتایج موید اهمیت حکمرانی خوب به خصوص شاخص حاکمیت قانون و فساد درآمد مالیاتی بر است. 1 Tanzi and Davoodi 2 Gupta 3 Imam and Jacobs 4 Intemational Country Risk Guide 5 Ajaz and Ahmad 6 Ghani

10 بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی... )0200( 0 به بررسی اثر شرایط کشور بر درآمدهای مالیاتی 002 کشور طی موتاسکو دورهی پرداخت و نتایج بیانگر تاثیر مثبت درآمد سرانه اندازه بخش صنعت تعادل تجاری هزینه های مصرفی دولت و اثربخشی دولت بر درآمد مالیاتی است. مهرآرا و همکاران )0200( به بررسی رابطه بین درآمدهای دولت و مخارج دولت بین 22 کشور آسیایی طی دوره با استفاده از آزمون همجمعی و علیت پانلی و مخارج بین طرفه دو علیت رابطه وجود کننده تایید علیت آزمون نتایج پرداختند. درآمدهای دولت در کوتاهمدت و بلندمدت و همچنین فرضیه تطابق مالی است. الو و 0 ساینی )0200( به بررسی رابطه خطی و غیرخطی کیفیت نهادی و توسعه مالی کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته طی دوره زمانی پرداختند. نتایج نشان میدهد که بین کیفیت نهادی و توسعه بخش بانکی رابطه خطی و بین کیفیت )0200( 2 به بررسی نهادی و توسعه بازار سهام رابطه غیرخطی وجود دارد. آزالن و آرمیده رابطه بین مالکیت شرکتهای بزرگ و حکمرانی با تاکید بر مقوله فرار مالیاتی در مالزی پرداختنه و به این نتیجه رسیدند که بهبود حکمرانی خوب میتواند باعث کاهش فرار )0200( 2 به بررسی تاثیر مالیاتی در شرکتهای بزرگ مالزی شود. بوسیدی و سیدهوم حکمرانی بر پرخاشگری مالیاتی در کشور تونس طی سالهای پرداختند و نتایج تخمین آنان نشان داد که در سطح گسترده مالکیت و مدیریت شرکتها اثر قابل توجه و معنیدار بر پرخاشگری مالیاتی داشته و بهبود حکمرانی باعث کاهش پرخاشگری )0200( 0 با استفاده از رگرسیون گسسته رابطه مالیاتی میشود. همچنین بیرد واستیفان میان حکمرانی و اجتناب از مالیات را مورد مطالعه قرار دادند نتایج تحقیق آنان تاییدکننده وجود رابطه معکوس میان بهبود حکمرانی خوب و پدیده اجتناب از مالیات است. با مروری بر مطالعات تجربی انجام شده مالحظه میگردد که بیشتر مطالعات قبلی بر محوریت بررسی اثر حکمرانی خوب بر رشد و توسعه اقتصادی قرار گرفتهاند در حالیکه شرایط کنونی اقتصاد ایران به گونهایست که با توجه به محورهای مرتبط با سیاستهای 1 Mutascu 2 Law and Saini 3 Azlan and Aramide 4 Boussaidi and Sidhom 5 Bird and Stephan

11 002 فصلنامه نظریههای کاربردی اقتصاد/ سال دوم/ شماره 0/ تابستان 0292 اجرایی اقتصاد مقاومتی الزم است جهت برونرفت نظام اقتصادی کشور در شرایط تحریم و کاهش اتکاء به درآمدهای نفتی بر راهکار توصیه شده بهبود عملکرد نظام مالیاتی کشور تاکید بیشتر نموده و عوامل موثر بر عملکرد درآمدی نظام مالیاتی را بیش از پیش مورد توجه قرار دهیم. به همین دلیل محور قرار دادن عملکرد نظام مالیاتی و ارتباط آن با شاخصهای حکمرانی وجه تمایز پژوهش حاضر از مطالعات انجام شده در قبل میباشد. 4- روششناسی تحقیق و ساختار الگو در این پژوهش جهت بررسی بهبود حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی نظام مالیا یت در ایران و کشورهای منتخب سند چشمانداز شامل کشورهای آذربایجان بحرین مصر گرجستان ایران فلسطین اشغالی اردن قزاقستان کویت قرقیزستان لبنان عمان پاکستان قطر تاجیکستان و ترکیه از دادههای تابلویی طی سالهای استفاده شده است. شاخص عملکرد درآمدی نظام مالیاتی همان شاخص نسبت مالیاتی یا سهم کل درآمدهای مالیاتی از تولید ناخالص داخلی است که برای اولین بار توسط )0910( 0 به عنوان یک جانشین خوب برای برآورد ظرفیت مالیاتی کشورهای ویلیامسون درحال توسعه معرفی شد. در این مطالعه نیز از متغیر نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال پایه 0282 استفاده شده است. دادههای مورد نیاز و مرتبط با تحقیق نیز از بانک سری زمانی سایت بانک مرکزی استخراج گردید. همچنین برای متغیرهای کالن اقتصادی مورد بررسی در پژوهش شامل درآمد سرانه نرخ تورم درجه باز بودن اقتصادی سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی و همینطور سهم ارزش افزوده بخش صنعت به تولید ناخالص داخلی از دادههای گزارش شده در سایت بانک مرکزی استفاده شد. در ارتباط با انتخاب مولفههای حکمرانی خوب به عنوان متغیرهای مستقل تاثیرگذار معیار کافمن کرای و زیدو- لوباتون از محققان بانک جهانی در نظر گرفته شد که پس از سال 0991 تحقیقات خود را معطوف به توسعه دیدگاه حکمرانی خوب از منظر بانک جهانی نموده و تأکید دارند که مقوله حکمرانی خوب شاملسه مولفه کلی الف( فرآیندی که از طریق آن صاحبان قدرت انتخاب نظارت و تعویض میشوند ب( ظرفیت و توانایی دولت برای اداره کارآمد منابع و اجرای سیاست- های درست و ج( احترام شهروندان و دولت به نهادهایی که تعامالت اجتماعی و اقتصادی 1 Williamson

12 بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی... میان آنها را اداره میکنند است )کافمن و همکاران 3(. 0999: 0 مولفه اول یعنی"فرآیند انتخاب نظارت و تعویض دولتها" با دو شاخص شفافیت )پاسخگویی( و ثبات سیاسی مولفه دوم یعنی "ظرفیت و توانایی دولت" برای اداره کارآمد منابع و اجرای سیاستهای درست با دو شاخص اثربخشی دولت و کیفیت مقررات و همچنین مولفه سوم یعنی "احترام شهروندان و دولت به چارچوبهای نهادی" با دو شاخص تأمین قضایی و کنترل فساد معرفی میگردد )رابطه 0(. دادههای آماری مرتبط با مقوله حکمرانی از گزارش )WGI( 0 در سال 0202 استخراج شده است. جهانی شاخص حکمرانی GII={VA, PS, GE, RQ, RL, CC} )0( در رابطه 0 GII نشان دهنده شاخص کلی حکمرانی خوب VA شفافیت )پاسخگویی( PS شاخص ثبات سیاسی GE شاخص اثربخشی دولت RQ شاخص کیفیت تنظیمگری مقررات RL شاخص تأمین قضایی و CC شاخص کنترل فساد است. همچنین دامنه اعداد مربوط به شاخصهای حکمرانی خوب بین 0/0- تا 0/0 اندازهگیری میشوند به طوری که اعداد بزرگتر نشاندهنده پیامدهای بهتر نهادهای حکمرانی خوب هستند. البته به دلیل وجود اعداد منفی در شاخصهای حکمرانی کشورها از روش مثبت سازی اعداد استفاده شد تا امکان لگاریتمگیری از اعداد وجود داشته باشد. همچنین با توجه به مبانی نظری و پیشینه مطالعاتی ارائه شده در بخشهای قبلی مطالعه الگوی اندازهگیری به صورت رابطه 0 متشکل از شاخص حکمرانی خوب و همچنین سایر متغیرهای کالن اقتصادی مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار میگیرد. ( tax ) = GII β 1 β GDP it, 2 β OPENit, AGR 3 β it, 4 β INDit, INF 5 β it, GDPPER 6 it, ( tax ) it GDP it 1 β 7 ) 0 ( که درآن )Tax/GDP(it نشان دهنده سهم کل درآمدهای مالیاتی از تولید ناخالص داخلی کشور i در سال GII it t شاخص کلی حکمرانی خوب GDPPER it تولید ناخالص داخلی سرانه کشورها INF it شاخص تورم کشورها IND it سهم بخش صنعت از تولید ناخالص داخلی کشورها OPEN it درجه باز بودن اقتصاد یا همان مجموع سهم واردات و صادرات 1 Kaufmann et al. 2 World Governance Indicators (2013)

13 000 فصلنامه نظریههای کاربردی اقتصاد/ سال دوم/ شماره 0/ تابستان 0292 از تولید ناخالص داخلی کشورها AGR it سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی کشورها و it-1 )Tax/GDP( سهم درآمد مالیاتی از تولید ناخالص داخلی کشورها با یک وقفه زمانی میباشند که پس از لگاریتمگیری به صورت رابطه 2 نوشته میشود. L ( tax ) = α + β GDP 1LGII it + β 2 Lopen it + β 3 Lagr it + β 4 Lind it + β 5 Linf it + it β 6 Lgdpper it + β 7 L ( tax ) + U GDP it ) 2( it 1 از آنجایی که در این پژوهش شاخص کلی حکمرانی خوب )GII( بر اساس رابطه 2 از مولفه "فرآیند انتخاب نظارت و تعویض دولتها" با دو شاخص شفافیت )پاسخگویی( و ثبات سیاسی مولفه "ظرفیت و توانایی دولت برای اداره کارآمد منابع و اجرای سیاستهای درست با دو شاخص اثربخشی دولت و کیفیت مقررات و همچنین مولفه "احترام شهروندان و دولت به چارچوبهای نهادی با دو شاخص تأمین قضایی و کنترل فساد" تشکیل شده است بنابراین سه الگوی تخمین بعدی جهت بررسی مولفههای سهگانه و شاخصهای ششگانه حکمرانی خوب طبق روابط 2 الی 1 معرفی میشوند. در این روابط از میانگین دو شاخص برای تحلیل معنیدار بودن یک مولفه خاص از حکمرانی خوب استفاده شده است. L ( tax ) = α + β GDP 1LVAPS it + β 2 Lopen it + β 3 Lagr it + β 4 Lind it + it β 5 Linf it + β 6 Lgdpper it + β 7 L ( tax ) + U GDP it ) 2( it 1 L ( tax ) = α + β GDP 1LGERQ it + β 2 Lopen it + β 3 Lagr it + β 4 Lind it + it β 5 Linf it + β 6 Lgdpper it + β 7 L ( tax ) + U GDP it ) 0( it 1 L ( tax ) = α + β GDP 1LRLCC it + β 2 Lopen it + β 3 Lagr it + β 4 Lind it + it β 5 Linf it + β 6 Lgdpper it + β 7 L ( tax ) + U GDP it ) 1( it 1 در تمامی روابط یاد شده ضرایب β 6 β 5 β 4 β 3 β 2 و β 7 به ترتیب ضرایب حساسیت نسبت مالیاتی )Tax/GDP( به هر یک از متغیرهای درجه باز بودن اقتصادی )OPEN(

14 بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی... ارزش افزوده بخش کشاورزی )AGR( ارزش افزوده بخش صنعت )IND( تورم )INF( تولید ناخالص داخلی سرانه )GDPPER( نسبت درآمد مالیاتی از تولید ناخالص داخلی با یک وقفه زمانی هستند که درصد تغییرات نسبت مالیاتی را به ازای یک درصد تغییر در هر یک از متغیرهای مورد اشاره را نشان میدهند. همچنین ضرایب β1 در روابط 2 الی 1 نیز به ترتیب بیانگر اثر مولفههای حکمرانی خوب از سه مولفه متفاوت شامل میانگین شاخص شفافیت )پاسخگویی( و ثبات سیاسی میانگین شاخص اثربخشی دولت و کیفیت تنظیمگری مقررات و همچنین میانگین شاخص تأمین قضایی و کنترل فساد بر تغییرات متغیر وابسته )Tax/GDP( میباشد. 5- یافتهها نتایج حاصل از آزمون مانایی برای متغیرهای توضیحی الگو با استفاده از آزمون شین- 0 که در آن مانایی متغیرها در حالت با عرض از مبدأ و بدون روند مورد پسران- ایم بررسی قرار میگیرد در جدول 0 خالصه شده است. همانطور که مشاهده میگردد فرضیه صفر برای متغیرها در سطح رد نمیشود بنابراین تمام متغیرها دارای ریشه واحد بوده و مانا نیستند. با تفاضلگیری مرتبه اول از متغیرها مشاهده میشود که فرضیه صفر رد میشود یعنی تمام متغیرها پس از گرفتن تفاضل مرتبه اول فاقد ریشه واحد بوده و مانا هستند. همچنین نتایج حاصل از انجام آزمون انگل گرنجر که در جدول 0 خالصه شده است نشاندهنده این واقعیت است که دادهها با یک مرتبه تفاضل هم جمع بوده و در واقع هم انباشته از مرتبه اول هستند بنابراین برای تخمین الگو نیازی به گرفتن تفاضل مرتبه اول نیست. آماره F-limer در جدول 0 نشان میدهدکه فرض صفر مبنی بر برآورد الگوی اندازهگیری به روش حداقل مربعات تلفیقی (PLS) 0 رد شده و دادهها برای تخمین به روش پانل دیتا مناسبتر هستند. همچنین آماره کای- دو محاسباتی در آزمون هاسمن استفاده از روش اثرات ثابت در برآورد الگو را نیز تأیید مینماید. 1 Individual Root Im, Pesaran, Shin 2 Pooled Least Squares

15 003 فصلنامه نظریههای کاربردی اقتصاد/ سال دوم/ شماره 0/ تابستان 0292 وضعیت پایایی نامانا مانا نامانا مانا نامانا مانا نامانا مانا نامانا مانا نامانا مانا نامانا مانا نامانا مانا نامانا مانا نامانا مانا نامانا مانا نامانا مانا جدول )1(: نتایج آزمون مانایی سایر متغیرهای توضیحی الگو (IPS) 0/00021 Prob 2/8832 فرایند آزمون در سطح متغیر GDPPER -0/ /2210 با یک مرتبه تفاضل D(GDPPER) 2/0029 2/1000 درسطح IND -2/ /2220 با یک مرتبه تفاضل D(IND) -2/0303 2/0802 درسطح INF -2/ /2222 با یک مرتبه تفاضل D(INF) -0/ /0029 درسطح OPEN -2/ /2222 با یک مرتبه تفاضل D(OPEN) 0/ /8082 درسطح TAX -0/ /2203 با یک مرتبه تفاضل D(TAX) -0/ /0200 درسطح AGR -0/ /2239 با یک مرتبه تفاضل D(AGR) 2/ /1220 درسطح CC -0/ /2222 با یک مرتبه تفاضل D(CC) -2/ /2081 درسطح GE -2/00 2/2222 با یک مرتبه تفاضل D(GE) -0/ /0282 درسطح PS -0/ /2222 با یک مرتبه تفاضل D(PS) -2/ /2022 درسطح RQ -2/ /2222 با یک مرتبه تفاضل D(RQ) -2/ /0208 درسطح RL -2/ /2222 با یک مرتبه تفاضل DRL - 0/ /2033 درسطح VA - 0/ /2222 منبع: یافتههای پژوهش با یک مرتبه تفاضل D(VA)

16 بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی... جدول )2(: آزمون انگل گرنجر هاسمن F-limer و واریانس ناهمسانی نتیجه Prob آماره آزمون نوع آزمون /00 انگل گرنجر 210 2/ نامانا /221 2/ مانا 2222 انگل گرنجر با یک وقفه F-Limer F= 81/ 882 2/ پانل دیتا 2222 LR Chi 0 = 232/ 208 2/ واریانس ناهمسانی 2222 Husman Chi 0 =01/210 2/ اثرات ثابت 2220 منبع: یافتههای پژوهش در ادامه جهت بررسی تاثیر نهادگرایی اقتصادی و بهبود حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی نظام مالیا یت درکشورهای منتخب ابتدا الگوی پایهای پژوهش بر اساس الگوی )0( تخمین زده شد که در آن متغیر وابسته یعنی شاخص کلی حکمرانی خوب )GII( از میانگین شش شاخص حکمرانی خوب شامل شفافیت )پاسخگویی( شاخص ثبات سیاسی شاخص اثربخشی دولت شاخص کیفیت تنظیمگری مقررات شاخص تأمین قضایی و شاخص کنترل فساد بدست آمد )الگوی 0(. ( tax ) = c + GLL GDP it + gdpper it + open it + agr it + indust it + it inflation it + ( tax ) GDP it 1 "فرآیند انتخاب نظارت و تعویض دولتها" با میانگین ترکیبی الگوی 0( ) جهت بررسی تاثیر مولفه دو شاخص شفافیت )پاسخگویی( و ثبات سیاسی )VAPS( بر عملکرد درآمدی نظام مالیا یت درکشورهای منتخب از الگوی )0( استفاده و تخمین زده شد. ( tax ) = c + VAPS GDP it + gdpper it + open it + agr it + indust it + it inflation it + ( tax ) GDP it 1 "ظرفیت و توانایی دولت برای اداره کارآمد منابع و اجرای الگوی 0( ) جهت بررسی تاثیر مولفه سیاستهای درست" با میانگین ترکیبی دو شاخص اثربخشی دولت و کیفیت مقررات )GERQ( بر عملکرد درآمدی نظام مالیا یت و تخمین زده شد. در کشورهای منتخب از الگوی )2( استفاده ( tax ) = c + GERQ GDP it + gdpper it + open it + agr it + indust it + it inflation it + ( tax الگوی 2( ) ) GDP it 1

17 009 فصلنامه نظریههای کاربردی اقتصاد/ سال دوم/ شماره 0/ تابستان 0292 همچنین جهت بررسی تاثیر مولفه "احترام شهروندان و دولت به چارچوبهای نهادی با دو مولفه تأمین قضایی و کنترل فساد" با میانگین ترکیبی دو شاخص تأمین قضایی و کنترل فساد )RLCC( بر عملکرد درآمدی نظام مالیاتی در کشورهای منتخب از الگوی )2( استفاده و تخمین زده شد. ( tax ) = c + RLCC GDP it + gdpper it + open it + agr it + indust it + it inflation it + ( tax الگوی 2( ) ) GDP it 1 تخمین الگوهای اندازهگیری 0 الی 2 به روش گشتاورهای تعمیم یافته (GMM) از نوع پانل دیتای پویا صورت پذیرفت و نتایج حاصل از تخمین ضرایب الگوها در جدول 2 خالصه شده است. این روش از مزیتهایی همانند لحاظ نمودن ناهمسانی فردی و اطالعات بیشتر و حذف تورشهای موجود در رگرسیون مقطعی برخوردار است که نتیجه آن تخمینهای دقیقتر با کارایی باالتر و هم خطی کمتر در GMM است و کاربرد آن زمانی است که نظیر پژوهش حاضر تعداد مقاطع بیش از زمان مورد مطالعه باشد )بالتاجی بوند 0220(. 0 خالصه نتایج حاصل از تخمین الگو به روش پانل دیتای پویا )GMM( برای 01 کشور مورد مطالعه طی دوره زمانی نشان داده شده است. همانطور که از جدول 2 و ضرایب مربوط به تخمین الگو مشخص است شاخص کلی حکمرانی خوب )GII( و میانگین دو به دویی شش شاخص حکمرانی خوب شامل شفافیت )پاسخگویی( ثبات سیاسی اثربخشی دولت کیفیت تنظیمگری مقررات تأمین قضایی و کنترل فساد در قالب سه مولفه شامل "فرآیند انتخاب نظارت و تعویض دولت- ها" با دو شاخص شفافیت )پاسخگویی( و ثبات سیاسی "ظرفیت و توانایی دولت برای اداره کارآمد منابع و اجرای سیاستهای درست" با دو شاخص اثربخشی دولت و کیفیت مقررات و همچنین "احترام شهروندان و دولت به چارچوبهای نهادی" با دو شاخص تأمین قضایی و کنترل فساد تاثیر مثبت و معنیدار بر عملکرد درآمدی نظام مالیا یت درکشورهای منتخب طی دوره زمانی دارند. نتایج خالصه شده در جدول 2 بیانگر این واقعیت است که متغیر شاخص کل حکمرانی خوب با ضریب 02/20 مولفه اول )VAPS( شامل دو شاخص شفافیت )پاسخگویی( و ثبات سیاسی با ضریب 9/00 مولفه دوم )GERQ( شامل دو شاخص اثربخشی دولت و 1 Baltagi 2 Bond

18 بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی... کیفیت مقررات با ضریب 8/23 و همچنین مولفه سوم )RLCC( شامل دو شاخص تأمین قضایی و کنترل فساد با ضریب 02/20 اثری مثبت و معنیدار بر درآمد مالیاتی ایران و کشورهای منتخب سند چشمانداز دارند. همچنین به منظور تحلیل دقیقتر نتایج مالحظه میگردد که در تمامی الگوها متغیر درآمد سرانه )GDPPER( ارزش افزوده بخش صنعت )IND( و درجه باز بودن اقتصاد )OPEN( اثری مثبت و معنیدار بر درآمدهای مالیاتی کشورهای منتخب دارند. این نتیجهگیری با نتایج بدست آمده از مطالعات گذشته سازگار است زیرا در موارد ذکر شده و در پی افزایش درآمد پایه مالیاتی افزایش یافته که منجر به افزایش درآمد مالیاتی نیز میشود. همان طور که انتظار میرفت اثر متغیرهای درجه باز بودن اقتصاد و تولید سرانه بر سهم نسبی درآمد مالیاتی در تولید ناخالص داخلی مثبت و معنیدار است زیرا با افزایش سطح قیمت کاال و خدمات مصرفی خانوارهای بیشتری زیر خط فقر قرار میگیرند و ناکافی بودن درآمد برای برآوردهکردن مخارج مصرفی باعث میشود که افراد به سمت فعالیت- های غیر رسمی گرایش یابند و عمده این فعالیتها با هدف گریز از پرداخت مالیات صورت میگیرد. در ارتباط با ویژگی بخش صنعت چون برای دولت این امکان وجود دارد که بر اساس اصل تسهیل از اصول چهار گانه مالیات آدام اسمیت حجم فعالیتهای بنگاههای صنعتی را تخمین زده و مالیات ستانی نماید بنابراین نتایج با انتظارات عالمتی پژوهش مطابقت دارد بهطوری که اثر ارزش افزوده بخش صنعت بر درآمد مالیاتی منطبق با عوده مطالعات انجام شده مثبت و معنیدار برآورد شدهاست. همچنین نتایج نشان داد که متغیر ارزش افزوده بخش کشاورزی )AGR( و تورم )INF( اثری منفی و بدون معنی بر درآمدهای مالیاتی کشورهای منتخب دارند. در این رابطه نیز مطالعات گذشته در کشورهای درحالتوسعه نشان دادند که به دالیل متفاوت از جمله غیر رسمی بودن عدم ثبت معامالت و برخورداری از معافیت مالیاتی رابطه مثبت و معنیدار بین ارزش افزوده بخش کشاورزی و درآمد مالیاتی مشاهده نمیگردد.

19 000 فصلنامه نظریههای کاربردی اقتصاد/ سال دوم/ شماره 0/ تابستان 0292 جدول )3(: خالصه نتایج از تخمین ضرایب الگوهای 1 الی 4 الگوی چهارم الگوی سوم الگوی دوم الگوی اول متغیرها C )prob( * GDPPER * )prob( AGR * )prob( IND )prob( INF )prob( * * OPEN * )prob( GII )prob( * VAPS )prob( GERQ * )prob( RLCC * )prob( Chi^2 * )prob( 2/90 )2/230( 2/220-2/23 2/29-2/2229 )2/98( 2/21 )2/229( 02/ /00-1/20 )2/020( 2/2220 )2/220( -2/00 )2/200( 2/283 )2/200( -2/220 )2/992( 2/29-9/ /12-2/28 )-2/32( 20/220 )2/223( -2/22 2/22-2/222 )2/922( 2/ /23 028/03-00/30 )2/232( 2/222-2/00 )2/20( 2/28-2/02 )2/109( 2/28 )2/220( /20 012/30 * ضرایب برآورده شده در سطح %0 معنیدار هستند. منبع: یافتههای پژوهش 6- نتیجهگیری درآمدهای مالیاتی از مهمترین منابع پایدار درآمدی در بودجه اکثر اقتصادهای توسعه یافته بوده و به عنوان یک شاخص توسعه اقتصادی در رتبهبندی کشورها نیز مطرح است بهطوریکه حجم و میزان درآمدهای مالیاتی در قسمت منابع بودجهای دولت نشانگر سالمت اقتصادی شفافیت و سرمایه اجتماعی نظام است. بر اساس یافتههای پژوهش

20 بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی... مشخص گردید که مولفه اول حکمرانی خوب شامل دو کانال اثرگذاری شاخص شفافیت )پاسخگویی( و ثبات سیاسی با ضریب 9/00 مولفه دوم شامل دو کانال اثرگذاری اثربخشی دولت و کیفیت مقررات با ضریب 8/23 و همچنین مولفه سوم شامل دو کانال اثرگذاری تأمین قضایی و کنترل فساد با ضریب 02/20 اثری مثبت و معنیدار بر درآمد مالیاتی ایران و کشورهای منتخب سند چشمانداز دارند. همچنین در میان متغیرهای کالن اقتصادی انتخاب شده در الگوی تخمین اثر ارزش افزوده بخش صنعت درجه باز بودن اقتصاد و تولید ناخالص داخلی سرانه بر درآمد مالیاتی مثبت و معنیدار برآورد شد در حالیکه مشخص گردید که شاخص تورم و ارزش افزوده بخش کشاورزی اثری منفی اما بیمعنی بر درآمد مالیاتی دارند. به طور کلی از آنجاییکه پرداخت مالیات در فرایندی که ناشی از اعتماد افراد به کارآمدتر بودن دولتها و همچنین به وجود آمدن باور مثبت از عملکرد دولتها در ذهن افراد است بهتر صورت میگیرد بنابراین تاثیر نهادگرایی اقتصادی و بهبود حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی نظام مالیا یت در جامعه برای کشورهای در حال توسعه قابل قبول است. البته حکمرانی خوب فقط به نمایش قوانین خوب منحصر نیست بلکه اجرای آنها به شیوهای علنی غیر خودسرانه قابل پیشبینی و بدون تبعیض از اجزای با اهمیت آن به حساب میآید. حکمرانی خوب نیاز به همکاری با جامعه بینالمللی دارد تا بتواند به استانداردهای مطلوب ایجاد تعهد امکان آموزش و انتقاد سازنده دست یابد. براساس نتایج پژوهش حاضر پیشنهاد میشود: - دولت با استفاده از سازوکارهای رقابت و پاسخگویی از استقرار نهادهای مدنی و افزایش قدرت شهروندان حمایت نموده و از این راه به ارتقاء درآمد مالیاتی کمک نمایند. - دولتها میتوانند با ایجاد انسجام و افزایش ویژگی نمایندگی دولت و مجلس به برقراری ثبات سیاسی با هدف بهبود عملکرد درآمدی نظام مالیا یت کمک نمایند. - حجم باالی قوانین و مقررات دولتی و کیفیت پایین اجرای آن به دلیل محدودیتهایی که برای فعالیتهای اقتصادی ایجاد مینماید و هزینههای اضافی که به بنگاهها و سرمایهگذاران تحمیل میکند. بنابراین به نظر میرسد تجدید نظر در قوانین و مقررات اقتصادی از جمله اقدامات ضروری جهت ارتقای درآمد مالیاتی باشد. -تالش در جهت اصالح ساختار سازمانهای دولتی رفع بوروکراسی سیاستزدایی از نظام اداری و فراهم کردن زمینه مشارکت فعال سازم نا ه یا غیردولتی جامعه مدنی موجبات کنترل فساد در جامعه را فراهم میآورد.

21 002 فصلنامه نظریههای کاربردی اقتصاد/ سال دوم/ شماره 0/ تابستان 0292 فهرست منابع بشیری 0. اقتصادی: عباس و شقاقی شهری )0292(. وحید حکمرانی خوب فساد و رشد رویکردی اقتصادی به مقوله حکمرانی خوب. بررسیهای بازرگانی 9)28( پرخیده احمد و تاجیک در اقتصاد ایران. طرح نظرسنجی ماهیانه بازرگانی ایران از اعضای مهدی )0292(. درآمدهای مالیا یت هیات نمایندگان. مرکز تحقیقات و بررسیه یا و چالشه یا پیش رو اقتصادی اتاق رضایی اختر )0289(. اثرفساد مالی بردرآمدهای مالیاتی درکشورهای منتخب درحال توسعه. پایاننامه مقطع کارشناسی ارشد دانشکده اقتصاد دانشگاه مازندران. رنانی محسن )0231(. بازار یا نابازار بررسی موانع نهادی کارایی نظام اقتصادی بازار در اقتصاد ایران. سازمان برنامه و بودجه مرکز مدارک اقتصادی- اجتماعی. رومر دیوید )0282(. اقتصاد کالن پیشرفته. ترجمه مهدی تقوی. چاپ اول. تهران: دانشگاه آزاد اسالمی- واحد علوم و تحقیقات 228 صفحه. سحابی بهرام اعتصامی منصور و امینپور خالد )0290(. بررسی اثر حکمرانی خوب و اندازه دولت بر توسعه مالی در کشورهای منتخب. فصلنامه پژوهشهای رشد و توسعه اقتصادی 2)00( سالطین پروانه اسالمبولچی سحر و یوسفیزادهفرد حسین )0292(. بررسی اثر کیفیت حکمرانی بر درآمدهای مالیاتی درگروه کشورهای منتخب. کنفرانس بین المللی حسابداری اقتصاد و مدیریت مالی 2 و 0 آبان شاهآبادی ابوالفضل سپهردوست حمید و جامه بزرگی آمنه )0290(. تاثیر حمایت از حقوق مالکیت فکری بر مهاجرت نخبگان از کشورهای منتخب در حال توسعه و توسعه یافته. سیاست علم و فناوری 0)0( شیرخانی فریبا )0280(. بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی. مجله اقتصادی وزارت امور اقتصاد و دارایی 1)00 و 02 ( صمدی علیحسین و عیدی زاده شهرام )0292(. ارزیابی تاثیر سیاستهای اقتصادی و مالیاتی بر عملکرد نظام مالیاتی ایران در افق 0222 )رهیافت الگوسازی پویایی شناسی سیستم(. پژوهشنامه مالیات 00)00(

22 بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی کریمی پتانالر سعید بابازاده محمد و حمیدی نعیمه )0292(. اثر فساد مالی بر درآمدهای مالیاتی و مخارج دولت: مطالعه موردی کشورهای منتخب درحال توسعه. فصلنامه پژوهشها و سیاستهای اقتصادی )03( کمیجانی اکبر و سالطین پروانه )0289(. تاثیر حکمرانی خوب بر رشد اقتصادی گروه کشورهای منتخب.OPECوOECD فصلنامه الگوسازی اقتصادی 0)0(.0-02 مقیمی سید محمد و اعالیی اردکانی مصطفی )0292(. سنجش شاخصهای حکمرانی خوب و نقش دولت الکترونیک در ارتقای آن. مجله مدیریت فناوری اطالعات 2)8( میدری احمد و خیرخواهان جعفر )0282(. حکمرانی خوب بنیان توسعه. چاپ اول تهران: انتشارات مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسالمی. نظری علیرضا و فدایی ایمان )0290(. آسیب شناسی نظام مالیاتی ایران. فصلنامه سیاست های مالی و اقتصادی 0)2( Ajaz, T., and Ahmad, E. (2010). The effect of corruption and governance on tax revenues. The Pakistan Development Review, 49(4), Annuar, H. A., Salihu, I. A., and Obid, S. N. S. (2015). Corporate ownership, governance and tax avoidance: An interactive effects. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 164, Baltagi, B. H. (2013). Econometric analysis of panel data. 5 th edition, John Wiley & Sons. 4. Berge, R., and Robert, M. (2000). The tax reform experiment in transitional countries. National Tax Journal, 53(2), Bird, A. and Stephan, A. (2015). Governance and taxes: Evidence from regression discontinuity. Journal of Economic Issues, 5(3), Bird, R. M., Martinez-Vazquez, J., and Torgler, B. (2008). Tax effort in developing countries and high income countries: The impact of corruption, voice and accountability. Economic Analysis and Policy, 38(1),

23 000 فصلنامه نظریههای کاربردی اقتصاد/ سال دوم/ شماره 0/ تابستان Bond, S. R. (2002). Dynamic panel data models: a guide to micro data methods and practice. Portuguese economic journal, 1(2), Boussaidi, A., and Hamed, M. S. (2015). The impact of governance mechanisms on tax aggressiveness: empirical evidence from Tunisian context. Journal of Asian Business Strategy, 5(1), Ghani, Z. (2011). A cross country analysis of tax performance with special focus on Pakistan s tax effort. Journal of Economic Issues, 11(1), Gupta, A. (2007). Determinants of tax revenue efforts in developing countries. IMF Working Papers, No. 07/184 Washington, DC: The International Monetary Fund Organization for Economic, Ghura, D. (1998). Tax revenue in Sub-Saharan Africa: effects of economic policies and corruption. IMF Working Paper, No. 98/135, Imam, P. A., and Jacobs, D. (2007). Effect of corruption on tax revenues in the Middle East. Review of Middle East Economics and Finance Rev. Middle East Econ. Fin., 10(1), Kaufmann, D., Kraay, A., and Zoido, P. (1999). Aggregating governance indicators. World Bank policy research working paper, No. 2195, Washington, D.C. 14. Law, S. H., and Azman-Saini, W. N. W. (2012). Institutional quality, governance, and financial development. Economics of Governance, 13(3), Mehrara, M., Pahlavani, M., and Elyasi, Y. (2011). Government revenue and government expenditure nexus in Asian countries: panel cointegration and causality. International Journal of Business and Social Science, 2(7), Mutascu, M. (2011). Influence of clime conditions on tax revenues. MPRA (Munich Personal RePEc Archive) Paper, No Pesram, H. M., Shin, Y., and Smith, R. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of long-run relationship. Journal of Applied Econometrics, 16(3), Radaev, V. (2005). Informal institutional arrangements and tax evasion in the Russian economy. Economic Sociology State University, Moscow.

24 بررسی تاثیر حکمرانی خوب بر عملکرد درآمدی Tanzi, V. (1987). Quantitative characteristics of tax systems of developing countries. In: Newbery, David, Stern, Nicholas (Eds.), the theory of taxation for developing countries, Oxford University Press, New York. 20. Tanzi, V., and Davoodi, H. R. (2000). Corruption, growth, and public finances. IMF Working paper. 21. Williamson, J. G. (1961). Public expenditure and revenue: An international comparison. The Manchester School, 29(1), World Bank (2012). World Development Indicators. Years , Washington. DC.